2019 Ano Internacional da Táboa Periódica

A Asemblea Xeral de Nacións Unidas proclamou 2019 como Ano Internacional da Táboa Periódica ao cumprirse o 150 aniversario da publicación da primeira táboa de D. Mendeléiev en 1869, precursora da actual.

Por tal motivo, este ano Correos emite o 9 de xaneiro un selo conmemorativo destacando os elementos descubertos por investigadores españois; e os décimos do sorteo da Lotería Nacional do 2 de marzo terán como imaxe protagonista a fachada da Facultade de Química da Universidade de Murcia, onde se atopa a táboa periódica máis grande do mundo.

Fachada da Facultade de Química da Universidade de Murcia

 Cómo se conformou a táboa periódica tal como hoxe a coñecemos?

     A mediados do século  XIX xa se coñecían 63 elementos, pero os químicos non se poñían de acordo como ordenalos. Algúns intentos previos de ordenación tomaban como referencia as propiedades comúns dos elementos químicos. Así, as  tríadas de  Dobereiner e a lei das oitavas de  Newlands,  a hélice telúrica de Chancourtois, foron sistemas de ordenación que clasificaban os elementos segundo as súas propiedades, as cales tiñan unha certa periodicidade na devandita clasificación.

     En 1860 organizouse o primeiro Congreso Internacional de Químicos en  Karlsruhe, en Alemaña, unha reunión que resultaría transcendental. Alí o italiano  Stanislao  Cannizzaro estableceu de forma clara o concepto de peso atómico (masa atómica relativa dun elemento), concepto que serviu de base para que tres novos participantes no congreso -William  Odling,  Lothar  Meyer e Dimitri  Mendeléiev o empregásen nos seus respectivos intentos de clasificar os elementos químicos.

A táboa de Meneleiev

     D.  Mendeléiev iniciou, en 1860, os seus estudos sobre a confección dun manual de química. Para iso, elaborou unhas tarxetas onde ía enumerando as propiedades máis significativas dos elementos coñecidos ata entón. Ao ordenar estas tarxetas seguindo o valor da masa atómica dos elementos, puido comprobar que aqueles con propiedades químicas similares se ordenában en columnas, mentres que ao longo das filas, as propiedades ían variando gradualmente. Desta forma construíu a súa táboa periódica.

     Con todo, o seu maior mérito foi darse conta de que, nalgúns lugares da súa táboa, os elementos non encaixaban adecuadamente, polo que deixou ocos na mesma predicindo o descubrimento de novos elementos así como as súas propiedades químicas. Ademais alterou o lugar dalgúns elementos que, pola súa masa atómica correspondíalles outro lugar (Te e I).

     O primeiro dos elementos preditos por  Mendeléiev que foi descuberto foi o  Galio ao que  chamou  eka-aluminio, por estar debaixo da Al. Cunha mostra pura de  galio determináronse as propiedades físicas e químicas, que coincidiron coas preditas por  Mendeléiev. Posteriormente illáronse os outros elementos químicos preditos por  Mendeléiev:  Escandio,  germanio e  tecnecio, cuxas propiedades coincidían coas preditas.

     Isto provocou que a táboa de  Mendeléiev tivese un gran éxito, polo que se lle considera como o creador da  Táboa  Periódica actual. Publicouna en 1869.  L.  Meyer realizou unha táboa similar, sen coñecer o traballo de  Mendeléiev, aínda que baseándose nas propiedades físicas dos elementos. A táboa de  Meyer foi publicada un ano despois  e xa non tivo tanta transcendencia.

      A versión actual da táboa conseguiuse grazas á lei periódica que presentou o británico Henry Moseley a comezos do século  XX, segundo a cal, o criterio de ordenación non debía ser a masa atómica senón o número atómico (Z). Desta forma, entendeuse o cambio de posición do Te fronte ao I que Mendeléiev realizara anteriormente. O  Z do Te menor que o do I, a pesar de que a súa masa atómica é maior.

     A  TP contén 18 columnas (grupos ou familias) e 7  filas (períodos). Hoxe en día coñécense os 118 elementos que a completan. O últimos catro consideráronse oficialmente descubertos e nomeados en 2017: Nihonio (Nh),  Moscovio (Mc), Téneso (Tn), Oganesón (Og).

     Os científicos atópanse traballando no descubrimento do elemento 119, o cal se situaría no primeiro grupo, debaixo do  Francio, e inauguraría o oitavo período. De ser estable, as súas propiedades serían similares ás dos metais  alcalinos, grupo ao que pertencería.

     150 anos da Táboa Periódica
     La tabla periódica más antigua